Pyłem nazywamy cząstki ciała stałego o różnej wielkości i różnego pochodzenia, które przez pewien czas pozostają w zawieszeniu w powietrzu, a więc jest to aerozol. Wielkość ziaren pyłu waha się od kilku nanometrów do nawet 100 mikrometrów.
Wraz z rozwojem technologii i przemysłu ludzie są coraz bardziej narażeni na negatywne działanie środowiska, w którym przebywają. Praca jest miejscem, gdzie większość społeczeństwa spędza od kilku do nawet kilkunastu godzin dziennie, przez kilka dni w tygodniu. I to właśnie środowisko pracy niesie z sobą wiele zagrożeń. Tak zwane choroby zawodowe są coraz częstszą przyczyną wyłączenia pracowników z rynku pracy powodując niejednokrotnie przewlekłe i bardzo uciążliwe choroby.
Człowiek podczas wykonywania czynności zawodowych narażony jest na działanie czynników materialnego środowiska pracy (pył, hałas, zanieczyszczenie chemiczne, wibracja oświetlenie, promieniowanie cieplne, mikroklimat), które często negatywnie oddziaływają na jego organizm. Długotrwały ich wpływ na organizm może działać na niego bardzo negatywnie. Organizm może reagować zmęczeniem i osłabieniem, ale w skrajnych przypadkach nawet poważnymi stanami chorobowymi i niepełnosprawnością. W ostatnich dwóch dziesięcioleciach nastąpiła znaczna poprawa w zakresie warunków środowiska pracy. Wentylacja, hermetyzacja procesów technologicznych, unowocześnione technologie oraz restrykcyjne normy prawne przyczyniły się do znacznego obniżenia stężeń i natężeń wielu czynników szkodliwych dla zdrowia, w tym czynników kancerogennych. Jednym z najniebezpieczniejszych czynników są pyły przemysłowe, zwłaszcza na obszarach dobrze rozwiniętych. Mimo wielu form zabezpieczeń i eliminacji uniknięcie pojawienia się pyłów podczas niektórych procesów przemysłowych jest niemal niemożliwe.
Czym jest pył?
Pyłem nazywamy cząstki ciała stałego o różnej wielkości i różnego pochodzenia, które przez pewien czas pozostają w zawieszeniu w powietrzu, a więc jest to aerozol. Wielkość ziaren pyłu waha się od kilku nanometrów do nawet 100 mikrometrów. Cząstki te cechują się tym większą inwazyjnością biologiczną, im mniejsza jest ich średnica. Po pewnym czasie braku oddziaływania bodźców zewnętrznych dochodzi do rozdzielenia stałych cząstek pyłu od powietrza-gazu pod działaniem siły grawitacji- proces ten nazywany jest sedymentacją. Umożliwia on oczyszczanie powietrza z pyłów.
W Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, przedstawiono klasyfikację pyłów:
- Pył całkowity – zbiór wszystkich cząstek otoczonych powietrzem w określonej jego objętości
- Pył respirabilny – ,, zbiór cząstek przechodzących przez selektor wstępny o charakterystyce przepuszczalności według wymiarów cząstek opisanej logarytmiczno-normalną funkcją prawdopodobieństwa ze średnią wartością średnicy aerodynamicznej 3,5 ± 0,3 µm i z geometrycznym odchyleniem standardowym 1,5 ± 0,1”. Pył ten ma największe znaczenie w patogenezie pylic i jest najbardziej szkodliwy- na tyle miałki, że dociera bezpośrednio do pęcherzyków płucnych
- Włókna respirabilne -,,włókna o długości powyżej 5 µm o maksymalnej średnicy poniżej 3 µm i o stosunku długości do średnicy > 3”
- Pył inhalabilny- należą do niego pyły o średnicy aerodynamicznej ziaren mniejszej niż 10 μm, które mogą docierać do górnych dróg oddechowych i płuc.
Ze względu na stopień wnikania cząstek pyłu do układu oddechowego wyróżniamy:
- Frakcję wdychaną– udział masowy wszystkich cząstek wdychanych przez nos i usta. Jest zależna od prędkości i kierunku ruchu powietrza, prędkości wdychania i innnych
- Frakcję pozatchawiczną– udział masowy cząstek wdychanych niewnikających poza krtań
- Frakcję tchawiczną – udział masowy cząstek wdychanych wnikających poza krtań
- Frakcję tchawiczno-oskrzelową– udział masowy cząstek frakcji wnikających głębiej za krtań, lecz niedostających się do bezrzęskowych dróg oddechowych
Stosowany jest również podział pyłów ze względu na rozmiar cząstek:
- Całkowity pył zawieszony (TSP, Total Suspended Particles) – całkowity pył zawieszony w powietrzu
- Pył PM10 – pył o srednicy cząstek poniżej 10 μm
- Pył PM2,5-10 – pył o średnicy cząstek pomiędzy 2,5 μm i 10 μm
- Pył drobny PM2,5 – średnica cząsteczek 2,5 μm
- Pył submikronowy PM1 – średnica cząstek poniżej 1,0 μm
- Pył ultradrobny PM0,1 –średnica cząstek poniżej 0,1 μm
Cząstki mniejsze od 2,5 µm są nazywane pyłami drobnymi (ang. fine), większe od 2,5 µm- pyłami grubymi (ang. coarse). Te dwie frakcje różnią się pod względem pochodzenia, składu chemicznego i właściwości fizycznych, podlegają również innym procesom usuwania z atmosfery. Różny jest także ich wpływ na zdrowie człowieka.
Cząstki PM2,5-10 oraz większe powstają w sposób mechaniczny- w wyniku ścierania i kruszenia materiałów pochodzenia naturalnego oraz materiałów syntetycznych. Ze względu na duże prędkości opadania są łatwo usuwane z atmosfery- ich czas przebywania w powietrzu jest krótki – od minut do dni. Mogą być przenoszone na znaczne odległości nawet setek kilometrów. Cząstki PM2,5-10 przenikają do odcinka tchawicowo-oskrzelowego, natomiast większe cząstki są zatrzymywane już w jamie nosowo-gardłowej.
Cząstki drobne PM 2,5 i mniejsze powstają podczas procesów chemicznych, spalania, w wyniku kondensacji gorących gazów oraz w wyniku nukleacji homogenicznej w atmosferze. Cząstki drobne mają małą masę i bardzo szybko łączą się w większe cząstki. Ich czas przebywania w atmosferze jest znacznie krótszy– od minut do godzin i mogą być transportowane na dziesiątki kilometrów. Najmniejsze cząstki wnikają do pęcherzyków płucnych, a nawet do tkanki śródmiąższowej płuc – skąd z krwią mogą przedostawać się do innych narządów.
Więcej o szkodliwości pyłu przeczytasz w niniejszym artykule źródłowym >>>
